اندیشکده آمریکایی «انستیتو واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک» ضمن اشاره به «تلخ شدن» کام ملی ایرانیان در آستانه جشن نوروز و مقیاس بالای گلایه‌های اقتصادی مردم که منجر به استیضاح و برکناری وزیر اقتصاد دولت پزشکیان شد، پنج توصیه سیاستی را برای عینی کردن بیشتر فشارهای دولت آمریکا بر تهران پیشنهاد کرد.
آگهیپاتریک کلاوسون روز پنج‌شنبه ششم مارس (۱۶ اسفند) در مقاله‌ای در «انستیتو واشنگتن» نوشت که حاکمیت در ایران دیگر گوش شنوایی برای شنیدن پیشنهادات جبهه اصلاح‌طلبان در زمینه سیاست خارجی، از جمله مذاکرات احتمالی با ایالات متحده ندارد.
در تهران، کمبود برق و آلودگی ناشی از استفاده از ژنراتورهای سوخت سنگین باعث شده است که مقامات مجبور به تعطیلی مدارس یا برگزاری غیر حضوری کلاس‌ها شوند، مضافا بر اینکه دفاتر دولتی نیز در بیشتر استان‌ها بارها تعطیل شده‌اند. به گزارش رسانه‌های داخلی ایران، «مدارس شهر تهران در پنج ماه سال تحصیلی جاری دست‌کم ۳۵ روز تعطیل بوده و غیر حضوری اداره شده است.»
شرکت‌های صنعتی در چرخه معیوب خود گرفتار شده‌اند. از طرفی قیمت‌های پایین انرژی، به مصرف بیش از حد منجر شده و این امر منجر به کاهش شدید ذخایر گاز طبیعی، نفت سنگین و برق شده و این وضعیت به تولیدکنندگان انرژی اجازه نمی‌دهد تا تأسیسات قدیمی و ناکارآمد خود و خطوط انتقال را به‌روزرسانی کنند.
همه این مشکلات، توام با فساد به ویژه در میان شرکت‌های مرتبط با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، تشدید میشود.
یورونیوز فارسی را در ایکس دنبال کنید
اگرچه ظرفیت عرضه برق ایران در یک دهه گذشته ۲۰ درصد رشد داشته است، اما اوج تقاضا ۷۴ درصد افزایش یافته و شکاف بزرگی در این زمینه ایجاد کرده است.
مسئولان در ایران از این شکایت دارند که «قاچاق بنزین» باعث تشدید کمبودهای انرژی در سطح ملی شده و دولت همچنان مجبور به پرداخت یارانه‌های پرهزینه در بخش انرژی است. بر اساس گفته‌های دولت، روزانه ۲۰ میلیون لیتر بنزین برای فروش مجدد در کشورهای دیگر قاچاق میشود، ولی براساس برآوردهای خصوصی، این مشکل بسیار بدتر از آن چیزی است که گفته میشود.
به نوشته «انستیتو واشنگتن»، مسئولان در ایران از افزایش قیمت بنزین به دلیل ترس از تکرار اعتراضات گسترده آبان ۹۸ خودداری کرده‌اند.
وضعیت اقتصادی و بحران ارزی
بسیاری از ایرانیان نرخ ارز آزاد را به‌عنوان شاخصی برای ارزیابی وضعیت کشور می‌بینند. یک دهه پیش، نرخ ارز ۳ هزار و ۲۰۰ تومان برای هر دلار بود؛ اما امروز این رقم به ۹۳ هزار تومان رسیده است. این کاهش (به طور متوسط سالیانه بیش از ۴۰ درصد) عمدتا به تورم مربوط میشود که به طور میانگین سالانه ۲۷.۷ درصد بوده و با کسری عظیم بودجه دولت (که خود ناشی از کاهش درآمد نفتی و هزینه‌های بالای خارج از بودجه است) تشدید میشود.
برای مثال، کسی که ۱۰ سال پیش، پولش را به دلار تبدیل کرده و آن دلارها را نگه داشته، امروز حتی پس از تعدیل تورم، تقریبا دو برابر ریال‌های آن موقع را دارد.
جای تعجب نیست که ایرانیانی که قادر به خرید دلار در بازار آزاد نیستند، در مسیر خرید بیش از ۵۰۰ هزار سکه طلا در سال جاری هستند؛ امری که «به‌عنوان یک پوشش سنتی در برابر تورم شناخته میشود و توسط بانک مرکزی با قیمت‌های حراجی تا ۳۰ درصد بالاتر از ارزش فلزی ذاتی خود فروخته میشود.»
تاثیر فشارهای آمریکا
سیاستمداران ایرانی در مورد تحمل درد ناشی از فشارهای آمریکا سخنان سختی گفته‌اند. در جریان مباحثات مجلس درباره استیضاح عبدالناصر همتی، آقای پزشکیان از وزیر اقتصاد خود دفاع کرد و گفت که ایران در حال حاضر در وسط «جنگ تمام‌عیار» با ایالات متحده است و مدعی شد که جنگ ایران و عراق در مقایسه با الان هیچ چیز نبوده است.
با این حال، او هیچ پیشنهاد مشخصی برای کاهش فشارهای آمریکا ارائه نکرد. در پاسخ به اتهاماتی مبنی بر اینکه او در حال برنامه‌ریزی برای گفتگوهای جدید با واشنگتن است، اظهار داشت: «نظر بنده این بود که مذاکره [با آمریکا] بهتر است. رهبری گفتند ما با آمریکا گفت‌وگو نمی‌کنیم. من هم آمدم گفتم با آمریکا گفت‌وگو نمی‌کنیم، تمام شد رفت.»
در حقیقت، حتی شایعات در مورد حمایت از مذاکرات با ایالات متحده نیز می‌تواند برای سیاستمداران ایرانی در این شرایط، سمی و مضر باشد. همان روزی که آقای همتی برکنار شد، محمدجواد ظریف، معاون راهبردی رئیس‌جمهور که پیش‌تر به‌عنوان وزیر امور خارجه در مذاکرات هسته‌ای ۲۰۱۵ نقش داشت، پس از آن که رئیس قوه قضاییه، غلام‌حسین اژه‌ای، به او توصیه کرد که استعفا دهد تا «فشار بیشتری به دولت وارد نشود»، استعفا کرد.
این درد تا حدی واقعی است. همان‌طور که آقای پزشکیان در مجلس اذعان کرد، تانکرهای نفتی ایران در دریا «تحریم شده‌اند و نمی‌دانند که محموله نفت و گاز خود را چطور تخلیه کنند.» این امر عمدتا به دلیل اجرای سخت‌گیرانه تحریم‌های ایالات متحده علیه «حامل‌های بسیار بزرگ نفت خام (VLCC)» است که ایران برای صادرات نفت خود استفاده میکند.
آگهیعلاوه بر این، قانون موسوم به «توقف اجازه لنگر انداختن به نفت ایران [به اختصار: SHIP]» مصوب سال ۲۰۲۴ تحریم‌های جدیدی را علیه نهادهایی که تجارت و تأمین مالی نفت ایران را تسهیل می‌کنند، تصویب کرده است.
دور زدن تحریم‌ها و اقدامات جدید آمریکا
با این حال، بازرگانان راه‌های بیشتری برای دور زدن تحریم‌های آمریکا پیدا کرده‌اند و تقاضای زیاد برخی از واردکنندگان چینی برای نفت ارزان ایران را تأمین می‌کنند. اما شرکت دولتی «گروه بندری شاندونگ چین» از چند ماه پیش، تانکرهای تحت تحریم آمریکا را از استفاده از بنادر خود ممنوع کرد. برای همین، بسیاری از تانکرهای ایرانی مکان‌های دیگری مانند بندر هویژو در جنوب چین را برای پهلوگیری پیدا کردند.
اگرچه واردات کل نفت چین از ایران از ۱.۵۷ میلیون بشکه در روز در دسامبر گذشته به ۸۴۷ هزار بشکه در ماه ژانویه کاهش یافت، اما به نظر می‌رسید که این واردات یک ماه بعد دوباره به حالت عادی بازگشت.
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا در چهارم فوریه (۱۶ بهمن) فرمان یادداشت امنیت ملی شماره ۲ خود شامل دستوراتی برای «اعمال فشار حداکثری بر جمهوری اسلامی ایران» را امضا کرد. با این حال کارشناسان اغلب می‌گویند که ایران به این قبیل فشار‌ها وقعی نمی‌دهد و فقط به فشار شدید پاسخ می‌دهد.
آگهیپاتریک کلاسون در مقاله سیاستی خود در «انستیتو واشنگتن» نوشت که «واشنگتن باید ثابت کند که از تحریم‌ها خسته نشده است و باید با انجام اقدامات جدیدی برای فشار بیشتر استفاده کند.»
این کارشناس اقتصادی و پژوهشگر مسائل خاورمیانه در این رابطه پنج توصیه سیاستی برای دولت ترامپ داشت:
اقدامات پیشنهادی اندیشکده آمریکایی برای افزایش فشار
تحریم بیشتر علیه «حامل‌های بسیار بزرگ نفت خام (VLCC)»: تعداد این نوع کشتی‌ها در جهان محدود است؛ تحریم بیشتر آن‌ها می‌تواند گزینه‌های صادراتی ایران را به طور چشمگیری کاهش دهد.
استفاده از ابزارهای موسع در قانون «توقف اجازه لنگر انداختن به نفت ایران» برای فشار به بنادر پذیرنده کشتی‌های تحریم‌شده: این قانون می‌تواند به اعمال فشار بر بنادر کمک کند.
آگهیفشار بیشتر بر بانک‌های چینی: اگرچه پالایشگاه‌های کوچک چینی که نفت ایران را خریداری می‌کنند، بانک‌های کوچکی پیدا کرده‌اند که حاضر به همکاری با آن‌ها هستند، این بانک‌ها برای کارکرد مؤثر نیاز به روابط کاری با بانک‌های بزرگ‌تر دارند. در اکثر موارد، بانک‌های بزرگ‌تر در معرض تحریم‌های آمریکا هستند، بنابراین اعمال فشار بر آن‌ها می‌تواند پکن را وادار کند تا برای حمایت از بانک‌های بزرگ‌تر، مقابله با بانک‌های کوچک‌تر را تشدید کند.
استفاده از چماغ و هویج برای فشار بر امارات عربی متحده: شرکت‌های مستقر در امارات بارها به‌عنوان واسطه در فروش نفت ایران عمل کرده‌اند. تحریم این شرکت‌ها یکی از گزینه‌ها است.
در کنار آن، واشنگتن می‌تواند پیشنهاد دهد که به اماراتی‌ها کمک میکند تا غرامتی را که دادگاه دائمی داوری لاهه از شرکت ملی نفت ایران برای قرارداد نافرجام با شرکت «کرسنت پترولیوم» طلب کرده است—تا کنون ۳.۴ میلیارد دلار که احتمالاً در آینده بیشتر هم میشود—را به دست آورد.
کمک به اروپا برای اجرای مکانیزم ماشه برای بازگشت فوری تحریم‌های سازمان ملل: بریتانیا، فرانسه و آلمان اخیراً هشدار داده‌اند که اگر تا تابستان توافق هسته‌ای جدیدی به دست نیاید، آن‌ها مکانیزم «اسنپ‌بک»یا همان بازگشت فوری تحریم‌های سازمان ملل را فعال خواهند کرد که تحریم‌ها علیه بیش از ۳۰۰ نهاد ایرانی را دوباره اعمال میکند.
آگهیطبق قطعنامه شورای امنیت، اگر هر یک از این سه کشور قبل از ۱۸ اکتبر (۲۶ مهر ۱۴۰۴) درخواست آن را بدهند، «اسنپ بک» به‌طور خودکار فعال میشود—یعنی چین و روسیه نمی‌توانند آن را وتو کنند.
سناریوهای واکنش مجدد ایران چه خواهد بود؟
پاتریک کلاسون در انتهای مقاله خود اذعان میکند که «بدون شک هیچ‌کدام از اقدامات پیشنهادی راه‌حل جادویی نیست، زیرا ایران حتماً اقداماتی تلافی‌جویانه انجام خواهد داد.»
برای مثال، در صورت تحریم بیشتر تانکرها، بنادر و بانک‌ها، تهران نیز به نوبه خود احتمالا سعی خواهد کرد درآمد نفتی خود را با شدت بخشیدن به تاکتیک‌های فریبی همچون انتقال کشتی به کشتی، عملیات مخفیانه مخلوط کردن نفت و انجام معاملات مالی مانند تجارت پایاپای و تراکنش‌های رمزارز، حفظ کند.
یا اینکه در صورت فعال شدن مکانیزم اسنپ‌بک، تهران ممکن است تصمیم به انجام اقدامات هسته‌ای تحریک‌آمیز، مانند غنی‌سازی اورانیوم تا درجه تسلیحاتی ۹۰ درصد و/یا خروج از معاهده عدم گسترش سلاح‌های هسته‌ای (ان‌پی‌تی) بگیرد.
آگهیاین کارشنان توصیه میکند که برای بازدارندگی یا کاهش این اقدامات، واشنگتن و شرکای آن باید به هرگونه تحریک ایران، با پاسخ‌های قوی‌تر واکنش دهند و تسلط خود بر تشدید تنش‌ها را حفظ کنند.
هرگونه فشار اضافی از سوی آمریکا، تأثیر شدیدتری بر مردم ایران خواهد داشت، مردمی که همین حالا نیز در وضعیت اقتصادی و روحی بسیار نامساعدی قرار دارند.
source