آگهی

پس از اعمال تحریم‌های آمریکا و سه قدرت اروپایی علیه بخش هوانوردی ایران، وزیر امور خارجه ایران روز شنبه اعلام کرد که تهران برای حل مناقشات «بر اساس احترام متقابل و نه بر اساس تحریم یا فشار» آماده دیپلماسی و گفتگو است.

اظهارات عباس عراقچی یک روز پس از آن بیان می‌شود که دیپلمات ارشد اتحادیه اروپا گفته بود که این اتحادیه در واکنش به گزارش‌هایی مبنی بر ارسال موشک‌های بالستیک ایران به روسیه، در حال بررسی تحریم‌های جدید علیه بخش هوانوردی ایران است.

عباس عراقچی در واکنش گفت که «جمهوری اسلامی ایران با قدرت به مسیر خود ادامه می‌دهد….. ما هیچ وقت گفت‌وگوهای سازنده را برای رسیدن به درک مشترک نسبت به مسائل مورد اختلاف ترک نکرده‌ایم …  ولی این گفت‌وگوها باید براساس احترام متقابل باشد و نه براساس تحریم یا فشار.»

وزیر امور خارجه ایران روز چهارشنبه در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «یک‌ بار دیگر آمریکا و اروپا بر اساس اطلاعات غلط و منطق معیوب عمل کردند. ایران به روسیه موشک‌های بالستیک ارسال نکرده است. تمام.»

ایالات متحده، آلمان، بریتانیا و فرانسه روز سه‌شنبه تحریم‌های جدیدی را علیه ایران اعمال کردند که شامل اقدامات محدودکننده‌ای علیه شرکت هواپیمایی ملی «ایران ایر» نیز بود.

تعامل، دشوارتر از همیشه شده است

از زمان انتخاب مسعود پزشکیان به ریاست جمهوری ایران در ماه ژوئیه، دولت وی علاقه خود را به تعامل مجدد با غرب برای بازسازی روابط و کاهش تحریم‌ها نشان داده است.

اما آنطور که به نظر می‌رسد، برای ایران، تعامل در حال حاضر دشوارتر از همیشه است. تهران عمیقاً درگیر مناقشه اسرائیل و لبنان است. توافق هسته‌ای در حال فروپاشی است. تحریم‌ها اقتصاد ایران را فلج کرده است. و حالا هم ایالات متحده ایران را به ارسال موشک‌های بالستیک به روسیه متهم کرده و تحریم‌های جدیدی را اعمال کرد.

اما علیرغم تحولات اخیر، دیپلمات‌ها و مقامات منطقه بر این باورند که بعید است که تحولات یک هفته اخیر تلاش‌های مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران را برای خارج کردن کشورش از انزوا منحرف کند. در همین رابطه یک دیپلمات عرب به روزنامه واشنگتن‌پست گفت که این تلاش‌ها «تنها گزینه» ایران است.

زمان به نفع ایران نیست

روزنامه واشنگتن‌پست روز شنبه ۱۴ سپتامبر (۲۴ شهریور) به نقل از یک دیپلمات عرب که به طور منظم با مقامات ایرانی دیدار می‌کند ولی به دلیل حساسیت موضوع نخواست نامش فاش شود، نوشت: «در این مورد، زمان به نفع ایران نیست.» وی گفت: به نظر می رسد ایران مشتاق است تا نوعی پیشرفت در جهت تعامل برای کاهش فشارهای داخلی و بین المللی به دست آورد.»

زمانی که آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا در روز سه‌شنبه تحریم‌های جدید را اعلام می‌کرد، مستقیماً به تلاش‌های دیپلماتیک ایران پرداخت. وی گفت: «رئیس جمهور و وزیر امور خارجه جدید ایران بارها تمایل خود را برای تعامل مجدد با اروپا و رفع تحریم ها ابراز کرده اند. با این حال، اقداماتی که وضعیت را بی‌ثبات می‌کند، نتیجه معکوس خواهد داشت.»

علیرغم هشدار کشورهای اروپایی مبنی بر اینکه انتقال موشک‌های بالستیک ایران به روسیه به «خط قرمز» در جنگ اوکراین نزدیک شده است، اما شدت تحریم‌های اخیر کمتر از حد انتظار به نظر می‌رسد. اقدامات جدید عمدتاً بر بخش هواپیمایی کشوری ایران تأثیر می‌گذارد و ممکن است ماه ها طول بکشد تا اجرایی شوند.

سیاست ایران در دو مسیر موازی

به گفته نیکول گراجوسکی، یکی از کارشناسان اندیشکده آمریکایی کارنگی، قرارداد موشک بالستیک با روسیه، که وزارت خزانه‌داری مدعی شد مدت‌ها قبل از قدرت گرفتن پزشکیان مورد مذاکره قرار گرفته است، نمونه‌ای از این واقعیت است که سیاست ایران اغلب در دو مسیر موازی پیش می‌رود.

گراجوسکی، نویسنده کتاب روسیه و ایران: دو شریک در گردنکشی؛ از سوریه تا اوکراین» گفت: «در حالی که مقامات غیرنظامی ایران ممکن است برای اصلاحات یا دیپلماسی فشار بیاورد، اما دستگاه نظامی و امنیتی اهداف بلندمدت خود را دنبال می‌کند، که اغلب مستقل از رهبری سیاسی عمل کند.»

پس از ترور اسماعیل هنیه، رهبر حماس در تهران در ماه ژوئیه، ایران وعده پاسخ «قاطعانه» داده است. با این حال، بیش از یک ماه از این عهد می‌گذرد و مقامات آمریکایی بر این باورند که هر روزی که می‌گذرد، احتمال وقوع یک حادثه بزرگ و تشدید تنش کاهش می یابد، اگرچه تجهیزات نظامی اضافی آمریکا به عنوان یک عامل بازدارنده تا حدی همچنان در مستقر هستند.

شمشیر دولبه تحریم‌ها

واشنگتن پست به نقل از یک مقام لبنانی که به طور منظم با تهران در ارتباط است و نخواست نامش فاش شود، نوشت: «ایران با ایستادن در کنار روسیه در جنگ [علیه اوکراین]، از منافع و موجودیت خود دفاع می‌کند.» این مقام خاطرنشان کرد که تحریم‌های اخیر علیه ایران بخشی از سیاستی است که آن را تحت «فشار مداوم» قرار می‌دهد، اما اخیراً به‌نظر می‌رسد این رویکرد بازدهی کمتری را به همراه داشته است.

آگهی

وی تحریم‌ها را یک «شمشیر دولبه» توصیف کرد و توضیح داد که در حالی که این تحریم‌ها به شدت اقتصاد ایران و توانایی آن در قدرت‌نمایی را تضعیف کرده‌اند، اما در عین حال ایران را مجبور به تقویت اتحاد خود با کشورهایی مانند روسیه کرده‌اند.

عباس عراقچی در اظهارات روز شنبه خود بار دیگر با تاکید بر این‌که تحریم یک ابزار شکست خورده است در مصاحبه با صداوسیمای ایران تصریح کرد: «کشورهایی که یک روز ما را برای سیم خاردار تحریم می‌کردند اکنون به جایی رسیده‌ است که خودشان ادعا می‌کنند که ایران سلاح‌های پیشرفته صادر می‌کند و می‌فروشد.»

علی خامنه‌ای، ‌رهبر ایران ماه گذشته مستقیماً برای کابینه پزشکیان سخنرانی کرد و گفت: «نباید به دشمن امید ببندیم و برای برنامه‌های خود منتظر موافقت دشمنان باشیم. البته این منافاتی ندارد که با همان دشمن در جایی تعامل کنیم.»

این اظهارات اگرچه مبهم بود، اما از سوی بسیاری به عنوان باز کردن دری برای گفتگوهای احتمالی با غرب تفسیر شد. اما خامنه‌ای در همان سخنرانی هشدار داد که «نباید امید و اعتماد به آن‌ها داشته باشیم.»

آگهی

سوزان مالونی، مدیر گروه مطالعاتی سیاست خارجی در اندیشکده بروکینگز و کارشناس مسائل ایران گفت: رهبر ایران «همیشه اندکی اختیار عمل به دولت‌هایش داده است تا اوضاع را آزمایش کنند و ببینند چه چیزی می‌توانند به دست آورند.»

ملونی خاطرنشان کرد که شرایط فعلی به طور قابل توجهی تغییر کرده و «آنچه که یک دهه پیش جواب داده بود، اساساً اکنون غیر قابل اجرا است.»