تاریخ انتشار •به روز شده در
آقاخان در سن ۲۰ سالگی، زمانی که هنوز دانشجوی مقطع کارشناسی در دانشگاه هاروارد بود، به عنوان پیشوای معنوی ۱۵ میلیون مسلمان اسماعیلی در جهان برگزیده شد.
آگهیکریم آقاخان امپراتوری مالی عظیمی را که بر پایه میلیاردها دلار کمک‌های مذهبی بنا شده بود، صرف ساخت خانه، بیمارستان و مدرسه در کشورهای در حال توسعه کرد. آقاخان روز سه‌شنبه چهارم فوریه (۱۶ بهمن ۱۴۰۳) در سن ۸۸ سالگی درگذشت.
اسماعیلیه که یک فرقه مسلمان است، در سراسر جهان حدود ۱۵ میلیون نفر پیرو دارد که ۵۰۰ هزار نفر در پاکستان هستند. همچنین جمعیت زیادی در هند، افغانستان و بخش‌هایی از آفریقا وجود دارد.
اسماعیلیان، که در اصل در هند متمرکز بودند بعدها به شرق آفریقا، آسیای مرکزی، آسیای جنوبی و خاورمیانه گسترش یافتند. پیروان اسماعیلیه موظف هستند تا سقف ۱۲.۵ درصد از درآمد خود را به عنوان زکات یا عشریه به او بپردازند.
آقاخان چهارم در مصاحبه‌ای در سال ۲۰۱۲ گفته بود: «ما مفهومی نداریم که انباشت ثروت را بد بداند. اخلاق اسلامی این است که اگر خداوند به شما توانایی یا بخت آن را داده که فردی ممتاز در جامعه باشید، شما مسئولیت اخلاقی در قبال جامعه دارید.»
عنوان آقاخان و پادشاه ایران
بنیاد آقاخان اعلام کرد که «والاحضرت شاهزاده کریم حسینی، آقاخان چهارم و چهل و نهمین امام موروثی مسلمانان شیعه اسماعیلی»، در پرتغال و در کنار خانواده‌اش درگذشت.
آقاخان چهارم، چهارمین فردی بود که این عنوان را دریافت کرد. عنوان آقاخان برای نخستین بار در دهه ۱۸۳۰ میلادی توسط فتحعلی شاه قاجار به پدرجد کریم اعطا شد. در آن زمان آقاخان اول با دختر پادشاه ایران ازدواج کرده بود.
کریم آقاخان که همزمان شهروند بریتانیا، فرانسه، سوئیس و پرتغال بود، میلیون‌ها دلار صرف کمک به مردم در فقیرترین مناطق جهان کرد.
او ده‌ها میلیون دلار در بنگلادش، تاجیکستان و افغانستان برای توسعه اقتصاد محلی سرمایه‌گذاری کرد. صدها بیمارستان به نام او در مناطقی که دسترسی به خدمات درمانی برای فقرا محدود است، تأسیس شده‌اند. شبکه توسعه آقاخان، که سازمان خیریه اصلی او بود، عمدتاً در زمینه بهداشت، مسکن، آموزش و توسعه اقتصادی روستایی فعالیت می‌کند. این شبکه در بیش از ۳۰ کشور فعالیت می‌کند و بودجه سالانه آن برای فعالیت‌های غیرانتفاعی توسعه‌ای حدود یک میلیارد دلار است.
او در عین حال یک میلیاردر بود و زندگی لوکسی داشت که جلوه آن با جت‌های خصوصی، یک قایق سوپر یاک ۲۰۰ میلیون دلاری و یک جزیره خصوصی در باهاما مشخص می‌شد. برآوردهایی که از ثروت او می‌شود از ۸۰۰ میلیون دلار تا ۱۳ میلیارد دلار متفاوت است. منابع مالی او از ارث خانوادگی، کسب‌وکار پرورش اسب و سرمایه‌گذاری‌های شخصی‌اش در صنعت گردشگری و املاک و مستغلات تأمین می‌شد.
نواده مستقیم پیامبر اسلام
جانشین او در وصیت‌نامه‌اش تعیین شده است. این وصیت‌نامه در حضور خانواده و رهبران مذهبی در لیسبون خوانده خواهد شد و سپس نام جانشین به‌طور رسمی اعلام می‌شود. تاریخ این اعلام هنوز مشخص نشده است. طبق وب‌سایت جامعه اسماعیلی، جانشین او از میان فرزندان پسر یا دیگر بستگانش انتخاب خواهد شد.
پیروان او، آقاخان را از نوادگان مستقیم پیامبر اسلام می‌دانند. شاهزاده کریم آقاخان چهارم در حالی که هنوز دانشجو بود، پس از آنکه پدربزرگش از انتخاب پدر کریم به عنوان جانشین خودش صرف‌نظر کرد، کریم رهبری جامعه اسماعیلی را بر عهده گرفت.
پدربزرگش دلیل این تصمیم را نیاز به رهبری جوانی دانست که در «عصر جدید» پرورش یافته باشد. پدر کریم، شاهزاده علی خان نام داشت و روزگاری با بازیگر هالیوودی ریتا هیورث ازدواج کرده بود.
طبق وب‌سایت جامعه اسماعیلی، او در ۱۳ دسامبر ۱۹۳۶ (۲۲ آذر ۱۳۱۵) در نزدیکی ژنو، سوئیس متولد شد و بخشی از دوران کودکی خود را در نایروبی، کنیا گذراند، جایی که اکنون یک بیمارستان به نام او نامگذاری شده است.
او بعدها به سوئیس بازگشت و در مدرسه خصوصی «لو غوزئِی» تحصیل کرد و سپس برای تحصیل تاریخ اسلام به هاروارد در ایالات متحده رفت.
احترامی در خور سران کشورها
آقاخان در طول چندین دهه به چهره‌ای برجسته در دنیای تجارت و امور خیریه تبدیل شد و به راحتی امور معنوی و مادی را توامان رهبری می‌کرد.
آگهیآقاخان مانند یک رئیس کشور مورد احترام قرار می‌گرفت.
ملکه الیزابت در ژوئیه ۱۹۵۷، تنها دو هفته پس از آنکه پدربزرگش او را به‌طور غیرمنتظره‌ای به عنوان وارث سلسله ۱۳۰۰ ساله خاندان خود و رهبر فرقه اسماعیلی منصوب کرد، عنوان «والاحضرت» را به او اعطا کرد.
در دوران پادشاهی محمدرضا شاه پهلوی در اسناد و مجالس رسمی ایران به آقاخان با عنوان والاحضرت (که مخصوص خانواده سلطنتی بود) خطاب می‌شد.
او در ۱۹ اکتبر ۱۹۵۷ (۲۷ مهر ۱۳۳۶) در دارالسلام تانزانیا، به‌عنوان آقاخان چهارم معرفی شد. این همان مکانی بود که پدربزرگش زمانی در آنجا، معادل وزنش از پیروانش هدیه الماس دریافت کرده بود.
آگهیاو تحصیل در هاروارد را ترک کرد تا در کنار پدربزرگ بیمارش باشد. البته او هجده ماه بعد به دانشگاه بازگشت. او در مصاحبه‌ای با مجله ونیتی فر در سال ۲۰۱۲ گفت: «من دانشجویی بودم که می‌دانست کار او برای بقیه عمرش چه خواهد بود. فکر نمی‌کنم کسی در موقعیت من برای چنین مسئولیتی آماده می‌بود.»
آقاخان به‌عنوان پلی میان جوامع مسلمان و غربی و میان مسلمانان و مسیحیان عمل می‌کرد، حتی با وجود اینکه از دخالت در سیاست اجتناب داشت.
شاهزاده کریم آقاخان چهارم برای اولین بار در ۲۵ مه ۱۹۹۵ با پیروان خود در تاجیکستان دیدار کرد. اعضای جامعه اسماعیلی در آن روز نخستین فرصت را برای دیدار حضوری با امام خود داشتند. از آن زمان، این روز هر سال به‌عنوان «روز نور» یا «روز ملاقات» جشن گرفته می‌شود.
از اسکی برای تیم ملی ایران تا روی آوردن به پرورش اسب
شاهزاده کریم آقاخان چهارم به عنوان یک پرورش‌دهنده و مالک اسب شهرت داشت و در بازی‌های المپیک زمستانی ۱۹۶۴ به عنوان اسکی‌باز، نماینده ایران بود.
آگهیاو در این المپیک در رشته‌ی مارپیچ کوچک برای تیم ملی ایران به میدان رفت و پس از کسب رتبه ۶۷ام در دور مقدماتی اول و رتبه ۳۰ام در دور مقدماتی دوم از راهیابی به دور بعدی رقابت‌ها بازماند.
علاقه او به معماری و طراحی منجر به تأسیس جایزه‌ای در زمینه معماری و برنامه‌هایی برای معماری اسلامی در دانشگاه‌های ام‌آی‌تی و هاروارد شد. او همچنین در بازسازی بناهای تاریخی اسلامی در سراسر جهان نقش داشت.
اهدای جوایز آقاخان به ایرانیان
بنیاد آقاخان هر ۳ سال به یکی از اساتید برجسته موسیقی و معماری جهان جایزه ویژه‌ای اهدا می‌کند.
- برندگان جایزه موسیقی آقاخان در سال ۲۰۲۲ میلادی در حالی معرفی شدند که یک ایرانی و یک افغان در میان آن‌ها بودند. یاسمین شاه‌حسینی (ایرانی) و محمد داود سدوزی مشهور به داود‌خان (افغان) دو نوازنده‌ای بودند که موفق به دریافت این جایزه شدند. شش پروژه نمونه به عنوان برندگان جایزه معماری آقاخان در سال ۲۰۲۲ میلادی نیز اعلام شدند که نام «کارخانه آرگو» اثر احمدرضا شریکر از ایران در بین آن‌ها بود.
- بنیاد مستقل آقاخان در پرتغال جایزه ویژه «خداوندگار موسیقی» در سال ۲۰۱۹ را به محمدرضا شجریان، استاد آواز ایرانی تقدیم کرد.
- پل طبیعت، ساخته یک مهندس ایرانی به نام لیلا عراقیان یکی از ۶ برنده جایزه معماری آقا خان در سال ۲۰۱۶ شد.
- پروژه مرمت بازار تبریز نیز در سال ۲۰۱۳ جزو برندگان این جایزه معتبر معماری بود. به جز بازار تبریز، چهار پروژه نیز برندگان این دوره بودند.
ماجرای دزدیده شدن با ارزش‌ترین اسب مسابقه در جهان
پس از درگذشت پدرش در مه ۱۹۶۰، آقاخان ابتدا در نظر داشت که سنت دیرینه خانواده‌اش در پرورش و مسابقات اسب اصیل را ادامه ندهد. اما بعد از اینکه در اولین فصل خود قهرمانی مالکان فرانسوی را به دست آورد، به این کار علاقه‌مند شد.
آگهیطی سال‌ها، اصطبل‌ها و سوارکاران او با لباس ابریشمی سبز زمردی اسماعیلیه، موفقیت‌های زیادی کسب کردند. اما شاید مشهورترین اسب او «شرگار / Shergar» بود که زمانی معروف ترین و با ارزش ترین اسب مسابقه در جهان بود.
این اسب در مسابقات دربی اپسوم، دربی ایرلند و کینگ جورج پیروز شد، ولی ناگاه در فوریه ۱۹۸۳ از مزرعه‌ای در ایرلند دزدیده شد. پس از دزدیده شدن، در ازای آزادی این اسب، سارقان درخواست فدیه کردند و افراد مختلفی مانند مافیا، معمر قذافی، رهبر سابق لیبی و ارتش جمهوری‌خواه ایرلند (IRA) به‌عنوان مظنون معرفی شدند. با این حال، هیچ پولی پرداخت نشد و هیچ ردی از این اسب پیدا نشد.
واکنش‌های جهانی به درگذشت آقاخان
آقاخان مدت زیادی در فرانسه زندگی کرد و در سال‌های اخیر در پرتغال مستقر بود.
او دو بار ازدواج کرد. اولین بار در سال ۱۹۶۹ با مدل سابق بریتانیایی، سارا کروکر پول، که حاصل این ازدواج یک دختر و دو پسر بود. این زوج در سال ۱۹۹۵ از هم جدا شدند.
آگهیدر سال ۱۹۹۸، او با گابریله زو لاینینگن، اهل آلمان ازدواج کرد که از این ازدواج یک پسر دارند. این زوج در سال ۲۰۱۴ از هم جدا شدند. او همچنین چندین نوه از خود به‌جا گذاشته است.
او در لیسبون به خاک سپرده خواهد شد، اما تاریخ دقیق این مراسم اعلام نشده است.
آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، او را «نماد صلح، بردباری و شفقت در جهان آشفته ما» توصیف کرد.
شهباز شریف، نخست وزیر پاکستان با ادای احترام به آقاخان، او را «مردی با بینش، ایمان و سخاوت» و «رهبر برجسته» توصیف کرد.
آگهیجاستین ترودو، نخست وزیر کانادا روز سه شنبه گفت: او «یک رهبر جهانی فوق العاده دلسوز» و دوست بسیار خوبی بود. او مردم سراسر جهان عمیقاً دلتشان برای تنگ خواهد شد.»
source