آگهی

در بحبوحه تنش‌های فزاینده با ایالات متحده، ایران تلاش کرده تا بر کارآمدی پدافند هوایی خود تأکید کند؛ پدافندی که در ماه اکتبر هدف حملات مرگبار هوایی اسرائیل قرار گرفت. اما اینکه این اقدامات تلاشی برای حفظ آبرو از سوی تهران است یا بازتابی از واقعیت، مشخص نیست.

نشریه نیوعرب در تحلیلی به این موضوع پرداخته و می‌نویسد: علیرضا صباحی‌فرد، فرمانده نیروی پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران و قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیا، در اوایل آوریل تأکید کرد: «نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران، به‌ویژه نیروی مقتدر پدافند هوایی، بیش از هر زمان دیگری آماده بوده و سطح بالایی از آمادگی رزمی را حفظ کرده‌است.»

دو روز پیش از آن، صباحی‌فرد ادعا کرده بود که «اقتدار پدافند هوایی ایران» همچون کوهی استوار در برابر تهدیدات احتمالی ایستاده است.

او این اظهارات را در حالی مطرح کرد که تنش میان ایران و دولت ترامپ بر سر برنامه هسته‌ای تهران بالا گرفته بود. ترامپ به ایران دو ماه فرصت داده بود تا درباره آینده برنامه هسته‌ای‌اش مستقیماً وارد مذاکره شود.

واشنگتن در پاسخ به این تنش‌ها، سامانه‌های پدافند هوایی بیشتری را به منطقه اعزام کرده و بمب‌افکن‌های استراتژیک رادارگریز B-2 Spirit را، که تنها هواپیماهای توانمند در حمل بمب‌های مؤثر علیه تأسیسات زیرزمینی هسته‌ای ایران هستند، در جزیره دیه‌گو گارسیا در اقیانوس هند مستقر کرد.

در چنین فضایی، عجیب نیست که ایران بخواهد افکار عمومی را درباره توان پدافند هوایی خود مطمئن کند. اما این تنها دلیل این نمایش قدرت نیست.

در ۲۶ اکتبر، اسرائیل کارزار گسترده‌ای از حملات هوایی و پهپادی علیه اهداف راهبردی ایران، از جمله سامانه‌های پدافند هوایی، به راه انداخت. اسرائیل مدعی شد که در این حملات، سامانه‌های پدافند موشکی دوربرد اس ۳۰۰ ساخت روسیه که برای ایران اهمیت راهبردی دارند، نابود شده‌اند. همچنین اسرائیل در ۱۹ آوریل ۲۰۲۴، در حمله‌ای به اصفهان، یکی از رادارهای اس ۳۰۰ را هدف قرار داد.

تهران طبیعتاً تلاش کرده اهمیت این حملات را کم‌اهمیت جلوه دهد. در اوایل فوریه، رسانه‌های ایرانی برای نخستین بار پس از حمله اکتبر، یک پرتابگر اس ۳۰۰ را در یک رزمایش پدافندی به نمایش گذاشتند.

ایران سامانه روسی اس ۳۰۰ را با سامانه بومی باور-۳۷۳ ترکیب کرده است؛ سامانه‌ای که تهران ادعا می‌کند از لحاظ توانمندی در سطح سامانه‌های راهبردی روسی است.

فرمانده نیروی پدافند هوایی، در فوریه گفته بود که پدافند هوایی ایران «صد درصد بومی» است و باور-۳۷۳ را «نمونه بارز» آن دانست.

امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، در ۱۸ فوریه اذعان کرد که سامانه‌های «ضد موشک بالستیک» ایران در «اتفاقات اخیر» آسیب دیده‌اند.

در همان روز، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران، محمد باقری، ادعا کرد که پدافند هوایی ایران «در اوج آمادگی» قرار دارد و «آسیب جزئی واردشده به آن، به طور کامل ترمیم شده است.»

به گزارش خبرگزاری رویترز در مارس، هفت مقام ارشد نظامی روسیه که در زمینه موشک تخصص دارند، در سال ۲۰۲۴ به ایران سفر کردند که دو نفر از آنان در زمینه موشک‌های پدافند هوایی تخصص داشتند. مشخص نیست آیا این مقامات نظامی روسیه به ایران در ترمیم سامانه‌های اس ۳۰۰ کمک کرده‌اند یا خیر. همچنین گزارش شده که روسیه از اوت گذشته، بین دو حمله اسرائیل، شروع به ارسال رادار و تجهیزات نامشخص پدافند هوایی به ایران کرده است.

جیمز دیواین، استاد علوم سیاسی در دانشگاه مانت الیسون، به نشریه نیوعرب می‌گوید: «من چیزی نشنیده‌ام یا ندیده‌ام که نشان دهد روسیه سامانه‌هایی را جایگزین سامانه‌های منهدم‌شده توسط اسرائیل کرده باشد. با این حال، با توجه به گزارش‌هایی که از رزمایش‌های نظامی ایران منتشر شده، به نظر می‌رسد که ایران هنوز برخی از اجزای سامانه‌های اس ۳۰۰ را در اختیار دارد.»

ممکن است مهندسان ایرانی راهی یافته باشند تا رادار باور-۳۷۳ را با پرتابگر اس ۳۰۰ یکپارچه کنند. این احتمال وجود دارد که حملات اسرائیل که از فواصل دور انجام شده‌اند، تنها رادارهای سامانه را هدف گرفته باشند (همان‌طور که در حمله آوریل اتفاق افتاد) و اجزای دیگر مانند پرتابگرها سالم مانده باشند.

آگهی

دیواین اشاره کرد که هر سامانه اس ۳۰۰ شامل چهار جزء است: رادار درگیری، رادار هشدار زودهنگام، خودروهای پرتابگر و واحد فرماندهی و کنترل.

او در ادامه می‌گوید: «سامانه یکپارچه جدید ممکن است شامل اجزایی باشد که از حملات جان سالم به در برده‌اند. یا ممکن است ایران از موشک‌های قدیمی‌تر استفاده کند. آن‌ها چند سال پیش از موشک‌های 48N6E2 به موشک‌های 48N6DM ارتقا دادند، پس شاید اکنون دوباره از موشک‌های قدیمی استفاده می‌شود.»

فدریکو بورساری، کارشناس دفاعی در مرکز تحلیل سیاست اروپا نیز معتقد است «اطلاعات موثق» نشان می‌دهد که پدافند هوایی ایران، به‌ویژه رادارهای اس ۳۰۰، آسیب زیادی دیده‌اند.

او به در ادامه می‌گوید: «اگرچه سفر مقام‌های روسی نشان‌دهنده همکاری نظامی قوی است، اما میزان و دامنه این کمک‌ها همچنان نامشخص است.»

آگهی

او افزود: «همچنین این احتمال وجود دارد که تکنسین‌های ایرانی در حال مشورت با روسیه باشند تا چگونگی افزایش بقا و تاب‌آوری اس ۳۰۰ های خود و به‌طور کلی شناسایی طرح‌های احتمالی حمله اسرائیل را بررسی کنند.»

او گفت ایران علاقه زیادی به ترکیب سامانه بومی باور-۳۷۳ با اس ۳۰۰ نشان داده تا «ردیف‌های پشتیبان» سامانه دفاع هوایی و موشکی خود را افزایش دهد.

بورساری ادامه داد: «به عبارت دیگر، اگر اس ۳۰۰ در یک حمله احتمالی آسیب ببیند یا از بین برود، باور-۳۷۳ می‌تواند جایگزین آن شود یا به‌طور ترکیبی مورد استفاده قرار گیرد.»

«با توجه به سطح یکپارچه‌سازی، محتمل است که ایران بتواند از رادارهای 64N6 (جست‌وجوی حجمی و اسکن بخش‌بندی‌شده) و 96L6E (رادار کشف) برای پشتیبانی از واحد هدف‌گیر باور به‌جای رادار آتش Tombstone مدل 30N6E2 که متعلق به اس ۳۰۰ بود، استفاده کند.»

آگهی

دیواین نیز می‌گوید جای تعجب نیست اگر ایران تلاش کند تا اجزای باقی‌مانده پدافند خود را «به هم وصله‌پینه کند.»

او در ادامه می‌گوید: «پدافند هوایی ایران یک سامانه لایه‌ای است که از چند سامانه مختلف تشکیل شده و از نظر تئوری، برای مقابله با اهداف مختلف در اندازه‌ها، ارتفاع‌ها و بردهای متفاوت طراحی شده است.»

بر همین اساس، به گفته دیواین، از گذشته امکان‌هایی برای یکپارچه‌سازی فرماندهی و کنترل میان سامانه‌های مختلف وجود داشته است.

او افزود: «همچنین، تا جایی که من مطالعه کرده‌ام، سامانه‌های اس ۳۰۰ قابلیت شبکه‌سازی با دیگر سامانه‌هایی که ایران استفاده می‌کند را دارند، به‌ویژه اجزایی که روسی هستند و حتی برخی سامانه‌های بومی.از آنجا که هم باور-۳۷۳ و هم اس ۳۰۰ برای رهگیری اهداف در ارتفاع بالا مورد استفاده قرار می‌گیرند، می‌توان سامانه‌ای متشکل از این دو را جایگزین نقش اس ۳۰۰ در شبکه پدافندی ایران کرد. اگر این سامانه یکپارچه‌شده فقط یک نمایش تبلیغاتی باشد، که کاملاً محتمل است، در آن صورت تنها باور-۳۷۳ مأمور انجام این مأموریت خواهد بود.»

آگهی

بورساری به رزمایش‌هایی اشاره دارد که در آن‌ها نیروهای ایرانی «با موفقیت از هر دو سامانه» استفاده کرده‌اند؛ نشانه‌ای از هماهنگی عملیاتی، که حاکی از آن است که تهران در تلاش است به‌جای تکیه کامل بر فناوری روسی، با ایجاد شبکه پدافندی ترکیبی، خودکفایی بیشتری کسب کند.

او افزود: «با این حال، تردیدهایی نیز وجود دارد مبنی بر اینکه آیا چنین یکپارچه‌سازی، به‌طور قابل توجهی توانمندی ایران را برای مقابله با تهدیدات مدرن هوایی افزایش می‌دهد یا خیر. هرچند ایران مدعی است باور-۳۷۳ توانمندی‌هایی در حد سامانه‌های پیشرفته‌ای چون اس ۳۰۰ دارد، اما ارزیابی‌های مستقل اغلب چنین ادعایی را تأیید نمی‌کنند. بنابراین، با توجه به شواهد ناقص موجود، من در این زمینه محتاط هستم.»

دیواین نیز با تردید به موضوع نگاه می‌کند. او درباره عملکرد این سامانه‌های ترکیبی در شرایط واقعی جنگی (در مقایسه با رزمایش‌های کنترل‌شده) ابراز تردید کرد.

او گفت: «ایران در پاییز سال گذشته و سپس در فوریه، ارتقاهایی برای باور-۳۷۳ اعلام کرد، اما توان واقعی آن هنوز روشن نیست. به نظر من، ارتقاهای فوریه برای پر کردن شکاف‌هایی که سال گذشته در پدافند هوایی ایران آشکار شد، کافی نیستند.»

آگهی

ایران مدعی است که باور-۳۷۳ برد درگیری تا ۳۰۰ کیلومتر دارد. اما تاکنون هیچ‌گونه تأیید عملیاتی در میدان نبرد برای این ادعا وجود ندارد و همچنین مشخص نیست که این سامانه ایرانی چگونه در برابر موشک‌های بالستیک دشمن عمل خواهد کرد. اسرائیل در حملات گسترده اکتبر و حمله محدود آوریل، از موشک‌های بالستیک هواپرتاب استفاده کرده بود.

بورساری گفت: «در مجموع، وضعیت کنونی پدافند هوایی ایران ــ به‌ویژه ترکیب باور-۳۷۳ با دیگر سامانه‌ها، اجرای عملیات نظامی احتمالی اسرائیل یا عملیات مشترک آمریکا و اسرائیل علیه تأسیسات هسته‌ای تهران را پیچیده‌تر می‌کند.»

به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید

او افزود: «با وجود تردیدها نسبت به کارآمدی باور-۳۷۳، ترکیب آن با سامانه‌های قدیمی‌تر همچون اس ۳۰۰ می‌تواند پدافند چندلایه‌ای برای ایران ایجاد کند که چالش‌های عملیاتی زیادی برای نیروی مهاجم به همراه داشته باشد.»

آگهی