در میانه تنش روزافزون در خاورمیانه و احتمال حمله تلافی‌جویانه و پیش‌بینی‌پذیر اسرائیل به ایران، اتحادیه اروپا نیز تحریم‌های بی‌پیشینه‌ای را علیه تهران وضع کرده و از جمله شرکت‌های هواپیمایی ایرانی را به سیاهه تحریم‌های خود افزوده است.
آگهیدلیل این فشارها و پیامد آن چیست و آیا اصولا در دوره‌ای که دولت کنونی ایران ظاهرا به تجدید روابط با اروپا امید بسته، مقامات بروکسل مسیر دیگری در نظر دارند؟
مسئول جدید سیاست خارجی اتحادیه اروپا در این میانه چه نقشی می‌تواند ایفا کند؟
مجید گلپور، کارشناس اتحادیه اروپا و مشاور نهادهای اروپایی، به چند پرسش یورونیوز فارسی در این زمینه پاسخ داده است.
یورونیوز فارسی را در ایکس دنبال کنید
یورونیوز: تأثیر واقعی تحریم‌های جدید اتحادیه اروپا بر ایران، مخصوصا بر فعالیت ایران ایر و سایر خطوط هواپیمایی چیست؟
مجید گلپور: همان طور که می‌دانیم اتحادیه اروپا بیشتر از ده بسته تحریمی علیه جمهوری اسلامی را تا سال آینده تنظیم کرده است که جدی‌ترین و فوری‌ترین آنها در دسته‌بندی سوم این تحریم‌ها قرار دارد. از ماه سپتامبر، ای۳ (آلمان، فراانسه و ایتالیا) ممنوعیت خدمات‌رسانی فنی و فرودگاهی برای هواپیماهای باری ایران در تمام فرودگاه‌های اروپا را اعلام کرد. ولی این که امروز ایران ایر و خطوط دیگر به طور خاص تحریم شده‌اند، این حامل پیام بسیار مشخص اروپاست به هیئت حاکمه جمهوری اسلامی به ویژه جناح‌های مایل به روسیه در درون حکومت. پیام این است که هزینه‌ای که آنها برای پشتیبانی از روسیه در تجاوزش به خاک اوکراین و در نتیجه تهدید امنیت اروپا باید بپردازند، بسیار بالا خواهد بود. می‌توان گفت که در این رابطه، سیاست عمومی اروپا در تنظیم و برقراری حاکمیت قانون تاکنون بسیار موفق بوده است زیرا تحریم‌ها و محدودیت‌های مشخصی را برای حکمرانان ایران گذاشته است. البته شاید تأثیر آن در سطح افکار عمومی و پیامدهای ملموس آن برای مردم تاکنون چندان موفقیت‌آمیز نبوده، دلیل آن هم بیشتر به دیپلماسی شخصی جوزپ بورل (مسئول کنونی سیاست خارجی اتحادیه اروپا) برمی‌گردد که در دایره اقدامات خارجی به کار برده و به نوعی می‌شود گفت که شکست دیپلماسی عمومی اتحادیه اروپا را رقم زد؛ به خصوص در رابطه با خاورمیانه با بحران جاری میان اسرائیل و همسایگانش و نیز در رابطه با ایران که این دیپلماسی عمومی، یعنی بورل مفهوم دقیق این تحریم‌ها را برای مردم ایران و مردم خاورمیانه عملی نکرد. به عبارت دیگر درباره تحریم‌هایی که الان برقرار شده و مسئله خطوط هوایی، خیلی ساده و راحت می‌شود گفت این هزینه‌ای است که مردم ایران به دلیل همکاری دولت جمهوری اسلامی با روسیه در جنگ علیه اوکراین دارند می‌پردازند. این توضیح ساده دیپلماسی عمومی را آقای بورل در رابط با مسائل مختلف بایست می‌داد. ولی متاسفانه او در این زمینه موفق نبود.
یورونیوز: آیا انتصاب کایا کالاس به جای جوزپ بورل در سمت کمیسر روابط خارجی اتحادیه، به معنی آن است که نگاه اروپا به جای خاورمیانه به اوکراین معطوف می‌شود؟ رویکرد اتحادیه اروپا نسبت به تحولات خاورمیانه از این پس چگونه خواهد بود؟
مجید گلپور: بورل به رغم ادعای بسیار در مردمی بودن و توده‌ای بودن و این که فرهنگ سیاست‌های عمومی و مردمی را بهتر درک می‌کند، نشان داد که متأسفانه این ادراکش را به هیچ وجه نمی‌تواند در عمل نشان بدهد. در دو سال گذشته مباحثی که درباره استاندارد دوگانه کشورهای به اصطلاح جنوب بزرگ علیه دموکراسی‌ها به خصوص علیه اروپا داشتند، این را نشان می‌دهد که اروپا امکاناتی وسیع به خصوص کمک‌های میلیاردی به خاورمیانه اختصاص داده و برنامه‌ها و چشم‌اندازهایی برای فعالیت‌های آموزشی، عمرانی و اقتصادی در بسته‌های ۵ ساله به خصوص برای خاورمیانه در نظر گرفته است. اروپا حقیقتا برای موضوع عدالت‌خواهی و حاکمیت قانون هزینه کرده است. اما به رغم تمام این چشم‌اندازها، برنامه‌ها و ظرفیت‌های بسیار بالا، آقای بورل موفق نشد در سطح جهانی نشان بدهد که ادعای استاندارد دوگانه اروپا که می‌گویند، کذب و بی‌پایه است؛ نتوانست نشان بدهد که اروپا بر اساس حاکمیت قانون به وجود آمده و همین را برای سراسر جهان می‌خواهد. برخورداری اروپا از حاکمیت قانون و تلاش برای به دست آوردن متحدان جدید و رسیدن به نفوذ و حضور قوی‌تر به خصوص در خاورمیانه که اروپا قبل از انتصاب بورل در آن منطقه داشت، بورل این سیاست‌ها را نتوانست نشان بدهد. بنابراین امروز باید امید داشته باشیم که با آمدن خانم کالاس یکی از این ضعف‌ها، یعنی مشکل روابط عمومی و دیپلماسی عمومی اروپا بر طرف بشود. خانم کالاس هم در زمینه جامعه مدنی، هم بیزنس و هم در زمینه حکمرانی شفاف تجربه دارد. روسیه با شگردها و حیله‌گری‌هایی که دارد به دولت‌های ضعیف به خصوص در آفریقا و امروز در خاورمیانه ضمانت‌هایی می‌دهد که بتواند سیطره خودش را گسترش بدهد. این امید هست که کالاس، با شناخت خوبی که از این رفتارهای روسیه دارد، بتواند به درستی در سطح خاورمیانه و در میانه تنش‌های موجود، این حاکمیت قانون را به ویژه بین اسرائیل و فلسطینی‌ها به پیش ببرد. البته اولویت اصلی و رسمی که کالاس اعلام کرده مسئله روسیه و دفاع و تقویت اوکراین هم به لحاظ دفاعی و هم به لحاظ اقتصادی در مقابل تجاوز روسیه خواهد بود. ولی بحث خاورمیانه و نیز تقویت نیروهای طرفدار صلح و به دست آوردن فرمولی که بتواند آتش بس را بلافاصله برقرار کند، در دامنه فعالیت‌ها و اقدامات خارجی‌اش خواهد بود.
یورونیوز: اخیرا مسعود پزشکیان، رئیس جمهوری ایران، با همتای فرانسوی‌اش، امانوئل ماکرون به ویژه در مورد بحران خاورمیانه تلفنی صحبت کرده و به نظر می‌رسد که دولت ایران به عادی‌سازی روابط با اروپا تمایل دارد. سیاست اتحادیه اروپا در قبال این رویکرد ایران چیست و چرا در شرایط فعلی سختگیرانه‌تر شده است؟
مجید گلپور: اجازه بدهید پاسخ این پرسش را در سه بخش بدهم. بخش اول این که آقای ماکرون به لحاظ شرایط داخلی فرانسه در وضعیت خاصی با آقای پزشکیان تلفنی گفتگو کرد است. انتخاب دولت میشل بارنیه که محدودیت‌های اجرایی خاصی را در تمام مذاکرات عمومی ماکرون در سطح جهان به وجود آورده، این وضعیت را ایجاد کرده است. و در عین حال این را هم باید گفت که ماکرون این مذاکرات را در زمانی انجام می‌دهد که جدی‌ترین و حیاتی‌ترین مذاکرات برای جمهوری اسلامی که در پشت پرده با آمریکا در جریان بود، همان گونه که الان هم از جانب آقای عراقچی و هم در سطح بین‌الملل اعلام شده، مسدود شده است. بنابراین اگر فرض بر این باشد که جمهوری اسلامی از طریق این مذاکرات غیر مستقیم با اروپا و مستقیم با آمریکا طرح‌های گوناگونی را برای حل مسائل امنیتی و انرژی هسته‌ای داشت، حالا پرسش این است که آقای ماکرون این را به چه شکل می‌خواهد سازمان بدهد؟ به خصوص این که اقتدار او در سطح فرانسه خیلی محدود شده، یا نهایتا از سطح اروپا فراتر نخواهد رفت. به نظرم این ادعا که گفتگو با ماکرون می‌تواند در سطح مذاکرات با اروپا باشد، زیاد اعتباری ندارد. نکته دوم برای پاسخ به این پرسش، این است که خانم کالاس هنوز بر سر کار نیامده و وزیر دفاع جدید لیتوانی هم به صورت رسمی تعیین نشده، به خاطر این که اعتبارنامه کالاس باید از پارلمان بگذرد و ما از اول دسامبر با آمدن شورای جدید اتحادیه اروپا می‌توانیم خیلی رسمی‌تر درباره این موضوع و سیاست کمیسر جدید صحبت کنیم. ولی برنامه‌ای که تاکنون ارائه داده شده، بیشتر در رابطه با مسئله خاورمیانه، مسئله آتش‌بس همه‌جانبه را توضیح می‌دهد و نیز اولویت را کماکان روی مسئله تأمین تضمین حمایت حقوقی، اقتصادی و بین‌المللی از اوکراین و مردم اوکراین در مقابل تجاوز روسیه می‌گذارد. بنابراین سیاست عمومی و خارجی اروپا به نظر اروپا ممکن است پیشبرد همزمان اقدامات اجرایی همه‌جانبه برای خاورمیانه را در شرایطی که اولویت اوکراین را از بین نبرد، در نظر داشته باشد. در نهایت، نکته سوم این پاسخ هم این که این موضوع بستگی دارد به چگونگی تحولات درون خاورمیانه. چون آن دیپلماسی که ما از آن صحبت می‌کنیم، دیگر دیپلماسی در زمان نه جنگ و نه صلح نیست، الان از دیپلماسی‌ای در زمان جنگی صحبت می‌کنیم که با تقابل اسرائیل و جمهوری اسلامی هر چه بیشتر دارد خودش را نشان می‌دهد، ما از این شکل دیپلماسی داریم صحبت می‌کنیم. در این رابطه است که مسئله مقایسه پکیج‌هایی (بسته‌هایی) که قدرت‌های جهانی به تمام این دول خاورمیانه ارائه می‌دهند، مطرح می‌شود که توضیح آن در این وقت کم ممکن نیست. فقط نکته این است که با توجه به ضمانت‌های امنیتی‌ای که روس‌ها در پشت پرده به صورت خیلی قوی از سوریه و عراق تا کشورهای عربی ارائه داده‌اند، پکیج‌های اروپایی نسبت به پکیج‌های آمریکایی می‌تواند بسیار جذاب‌تر و با تأثیرات بالاتری باشد. چرا؟ چون این پکیج در عین این که مسائل اقتصادی، شکوفایی برنامه‌های عمرانی و آموزشی و حل مسائل تولید و انرژی را در خود دارد در عین حال به تحکیم حاکمیت قانون و پایین آوردن تنش‌ها از طریق فعال کردن ابزارهای قانونی متکی خواهد بود. اینجاست که اروئا با دیپلماسی عمومی خود به رغم این که اولویت را به اوکراین و دفاع از اروپا در مقابل تجاوز روسیه می‌دهد، کاری را که بورل در آن موفق نبود انجام خواهد داد. یعنی اروپا این بار می‌تواند امیدی را دوباره با خانم کالاس و تیم جدیدی که با خودش می‌آورد، برای خود زنده کند و این نکته‌ای است که می‌تواند صلح در منطقه را با پشتیبانی اروپا به همراه داشته باشد.
source